Landscape
To τοπίο αντιπροσωπεύει την έκφραση της διαχρονικής σχέσης των φυσικών χαρακτηριστικών του χώρου (γεωμορφολογικά, γεωλογία, κλίμα, έδαφος, χλωρίδα και πανίδα) με τις κοινωνίες μέσα από τις πρακτικές τα ήθη και τα έθιμά τους, σε συνδυασμό με τις τέχνες, τη λογοτεχνία, τις προτιμήσεις, τις σχέσεις, τις αναμνήσεις. Όλα μαζί δημιουργούν συγκεκριμένα μοτίβα, χρώματα, υφές και δίνουν μια συνεχώς μεταβαλλόμενη μορφή στο χώρο που καθορίζει ένα τοπίο.
Stops
The itinerary begins from Chora Sfakion. On the path beginning at the “Koulouridis” bend on the asphalt road, crossing vertically the Iliggas gorge, ascending steadily towards Anopolis in the course of a small rivulet. The beautiful stone paved road is interrupted at several points. On reaching Anopolis, the postman used to pass from every neighbourhood, beginning with Kabia. The itinerary then continues to the Aradaina gorge, that the postman used to cross using the paved path still visible on the sides. From Aradaina, the postman pushed on to Ai Giannis, the last of the villages on an altitude of 700 metres above sea level.
Then he would descend from the Kakos Poros to reach the seashore, and from there he walked to Agia Roumeli at the Samaria gorge. He only rarely went as far as the village, usually due to the strong current of the river there. But sometimes, he was forced to spend the night at Agia Roumeli. From there he would take the seaside path from Agios Pavlos to Livaniana and Loutro. After delivering mail at those villages, he climbed back up to Anopolis or, after 1952 when the path to Chora Sfakion through Glyka Nera was opened, he would follow the seaside to return to the post office.
Elevation: up to 800m from sea level Length: from 45 to 50 km Gorges: three (Iligkas, Aradaina, Samaria) Ecosystems: forest, low bushes, seashore, gorges People: those who were able to survive in such remote places
Ecosystems
Στην διαδρομή αυτή μπορούν οι επισκέπτες να γνωρίσουν μεγάλη ποικιλία οικοσυστημάτων, η οποία αποτέλεσε και αποτελεί κλειδί για την κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ευημερία των κατοίκων της περιοχής. Έξω από το χωριό του Αη Γιάννη συναντά κανείς το δάσος του Κορμοκόπου. Το οικοσύστημα αποτελείται κυρίως από τραχεία πεύκη (Pinus brutia) ενώ σημαντική παρουσία έχουν και τα οριζόντοκλαδα κυπαρίσια (Cupressus sempervirens).
Τα δασικά οικοσυστήματα της περιοχής δεν είναι πυκνά όπως αυτά της ηπειρωτικής Ελλάδας και δεν χαρακτηρίζονται από ευδιάκριτα όρια, έχουν πολύ χαμηλό ξυλοαπόθεμα οπότε δεν παράγεται πια δασική ξυλεία για εκμετάλλευση. Παρόλα αυτά όπως αναδεικνύεται και από το όνομα της δασικής έκτασης του Κορμοκόπου (Κορμός και Κόβω) αποτέλεσε σημαντική πηγή ξυλείας για τις κοινωνίες των Σφακίων για πολλά χρόνια. Το δασικό οικοσύστημα συμβάλλει στην προστασία του κλίματος και στην ρύθμιση του κύκλου του νερού. Ταυτόχρονα προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση και τις κατολισθήσεις. Παράλληλα, η δασική βλάστηση δημιουργεί μια σκιερή διαδρομή που αποτελεί ευχάριστη αλλαγή στους περιπατητές των Σφακίων όπου κυριαρχεί η αραιή φρυγανική βλάστηση. Στην περιοχή υπάρχει και το σπήλαιο του Κορμοκόπου που φωλιάζουν νυχτερίδες και ασπόνδυλα είδη σπηλαιόβιας πανίδας. Σήμερα το δασικό οικοσυσύστημα του Κορμοκόπου έχει προσβληθεί από το έντομο Marchalina hellenica το οποίο προκαλεί την βαμβακίαση των πεύκων. Αρχικά το πρόβλημα είναι μόνο αισθητικό αλλά όταν το έντομο δεν απομακρύνεται μπορεί να προκαλέσει σταδιακή μείωση της ανάπτυξης του πεύκου η οποία εάν συνεχιστεί μπορεί να καταλήξει και σε ξήρανση ορισμένων κλάδων.
Το εύφορο οροπέδιο της Ανώπολης αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αγροτικά οικοσυστήματα της περιοχής, όπου κυριαρχούν οι ελαιοκαλλιέργειες, οι κτηνοτροφικές και οι μελισσοκομικές δραστηριότητες. Στα Δυτικά το οροπέδιο οριοθετείται από το επιβλητικό φαράγγι της Αράδαινας το οποίο καταλήγει στην παραλία Μάρμαρα. Κοιτώντας κανείς το οροπέδιο από ψηλά διαπιστώνει πως οι γειτονιες της Ανώπολης βρίσκονται διάσπαρτες ανάμεσα στις καλλιεργούμενες εκτάσεις. Η καλλιέργεια της ελιάς (οπως και του σταφυλιού) έχει μεγάλη ιστορία στην Κρήτη. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν βρεθεί οι πρώτες καλλιέργειες χρονολογούνται πριν από περίπου 4000 χρόνια. Τα αγροτικά οικοσυστήματα της περιοχής είναι πολυλειτουργικά. Κατά κύριο λόγο συμβάλλουν στην παραγωγή τροφής (γεωργική και κτηνοτροφική), αλλά ταυτόχρονα συμβάλλουν στην ρύθμιση του κλίματος, την επικονίαση (μέλισσες) και την παροχή ενδιαιτημάτων για τα άγρια ζώα και τα φυτά. Στους ελαιώνες της περιοχής των Σφακίων συναντά κανείς την γερακίνα ή λαγουδογέρακο (Buteo buteo) είναι ένα από τα πιο κοινά είδη αρπακτικών, το οποίο τρέφεται με τα ποντίκια προστατεύοντας έτσι με τη σειρά του τις καλλιέργειες.
Η παράκτια διαδρομή του ταχυδρόμου από την Αγία Ρούμελη μέχρι την Χώρα Σφακίων ακολουθεί μια βραχώδη ακτή η οποία διακόπτεται με μικρές παραλίες με ή χωρίς οικισμούς. Οι οικισμοί αυτοί ακόμα και σήμερα είναι προσβάσιμοι μόνο από τα μονοπάτια ή μέσω θαλάσσης. Δίπλα στη θάλασσα ή ανάμεσα στις πέτρες φυτρώνουν θάμνοι και αγριολούλουδα, τα οποία συμβιώνουν μαζί με πολλά και μικρά ζώα όπως τα σαλιγκάρια, τα σκαθάρια, και οι σαύρες.
The postman
Η πρώτη μαρτυρία που έχουμε για ταχυδρόμο είναι η ιστορία που μας έρχεται από τον κ. Περάκη (πρώην προϊστάμενο της υπηρεσίας στα Σφακιά). Τον εκτελέσανε οι Γερμανοί γιατί του ζητάγανε το κλειδί του χρηματοκιβωτίου και δεν το έδινε. Το κλειδί το βρήκε ο Γιώργος Δαμανάκης, ταχυδρόμος , που πήγε στην εκταφή και ήξερε πως ο προιστάμενος έκρυβε το κλειδί στο παντελόνι του.
Εκείνη την εποχή, τα τρία αγροτικά δρομολόγια με έδρα την Χώρα Σφακίων, ήταν η μόνη τακτική σύνδεση των απομονωμένων χωριών της επαρχίας με τον έξω κόσμο ( ένα δρομολόγιο ανατολικά-μέχρι Αργουλέ το 260, το άλλο στο Μουρί δύο φορές την εβδομάδα, και το άλλο το πιο δύσκολο στην Αγιά Ρουμέλη). Το Ασκύφου είχε δικό του ταχυδρομείο. Τρείς αγροτικοί λοιπόν ταχυδρόμοι και ένας στο χωριό στο γραφείο. Στο πιο δύσκολο δρομολόγιο, το 230, είχαν υπηρετήσει οι Αντρέας Ψιλάκης, Γιώργος Δαμανάκης, Καντιλεράκης, Παύλος Βοτζάκης και κάποιοι άλλοι , μεταφέροντας νέα, φωτογραφίες και καρτ ποστάλ από φαντάρους, από φοιτητές, από μετανάστες και μικροδέματα.
Ο ταχυδρόμος ήταν η παρηγοριά του κόσμου που είχε ξενιτεμένα παιδιά και αδέλφια. Έπαιζε την μουζίκα όταν έφτανε για να ετοιμαστούν όλοι να βγουν και όταν έφευγε σε κάθε χωριό. Έφευγε ξημερώματα από την Χώρα Σφακίων, διέσχιζε τον Ίλιγγα και ανέβαινε στην Ανώπολη. Από εκεί, διέσχιζε το φαράγγι της Αράδαινας, και πήγαινε στον Άη Γιάννη. Από τον Κακό Πόρο, το πιο δυσπρόσιτο πέρασμα κατέβαινε τα γκρεμνά με κατεύθυνση την Αγία Ρουμέλη. Όταν είχε ποτάμι πέταγε τα γράμματα, αλλιώς πήγαινε μέχρι το καφενείο του Μαλαμά και τα άφηνε. Από εκεί γύρναγε πίσω από το παραλιακό μονοπάτι μέχρι τα Λιβανιανά, όπου ανέβαινε στο πηγάδι να παραδώσει την αλληλογραφία. Από εκεί στο Λουτρό και μέχρι να ανοιχτεί το μονοπάτι την δεκαετία του 50 στα Γλυκά Νερά, ανέβαινε να γυρίσει από την Ανώπολη.
Μετά την δεκαετία του ‘50 συνέχιζε μέχρι την Χώρα Σφακίων. Πολλές φορές λόγω του ότι ασχολιόταν και με κτηνοτροφία , μετά από ένα τέτοιο δρομολόγιο , ο Ψιλάκης τουλάχιστον ανέβαινε και στο Μουρί , όπου ήταν η οικογένειά του τους καλοκαιρινούς μήνες. Είτε έβρεχε, είτε είχε πολύ ζέστη ο ταχυδρόμος έπρεπε να πάει το δρομολόγιό του. Τον κερνάγανε, μάθαινε τα νέα, καθόταν για λίγο και ξαναέφευγε τρέχοντας να προλάβει να τα κάνει όλα σε μία μέρα. Περίπου 50 χιλιόμετρα. Δύο με τρείς φορές την εβδομάδα. Κυριακή και Τετάρτη σίγουρα.
The stories
Στην πορεία του μονοπατιού πλέκονται πολλές ιστορίες. Από τις ιστορίες που έχουν σαν βάση το βουνό και την επιβίωση στα πιο ορεινά χωριά με την κτηνοτροφία και την άυλη κληρονομιά (τα τραγούδια, τα αστεία, τις δοξασίες, τις τελετουργίες τους) μέχρι εκείνες των ναυτικών στα κάτω χωριά με τον τουρισμό και την μετανάστευση. Ο τόπος αυτός είναι γεμάτος ιστορίες από τις οποίες παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα που περισυλλέξαμε από τους κατοίκους.
“One year, we didn't have a teacher here in Loutro. I must have been at second grade then. So, we went to school at Livaniana. Every morning we would wake up, walk to school and back in the afternoon. Simple as that. I remember the postman. We used to hear his whistle in Livaniana, after leaving in the afternoon for Loutro, and later hear him whistle again when we were in Lykos, he would deliver the letters and caught up with us again in Foinikas. He was that fast. He would overtake us in Foinikas, and by the time we reached Loutro, he had already delivered the letters there and was ready to leave again. He was unbelievably fast!”
Christina Kantounataki, Loutro"The path of the postman that we also followed passed through Hora Sfakion over the carriage road that goes up to Anopolis. It was a helical path, you can still see it, I have crossed this path many times. It continued, reaching as far as the first ravine of Iligas. The gorge of Illigas begins at high altitude on the White Mountains, and another one comes perpendicular to it, on the slopes of which we walked to go to Anopolis. In the cistern, this is the name of the place because there is a small cistern with rain water, there was a bucket next to it and a rope. It was communal this cistern, not private. Anyone passing by, conductor or pedestrian or postman, could draw water using the bucket to drink. The poor child was passing by, his mother had sent him to shop, and he put the rope from what appeared afterwards, but the water level had dropped and he bent down more than he should, his shoulders came in, he was dragged and fell in."
Polyrakis Giannis Agios Ioannis
